![]() |
Thanai 19 June, 2023 salmario, Haktor ni Home Minister ni thani Chakma bosongni borok rok, borogni bagwi juda ADC ni sanmung sannwi sanmung bwlai yapharlaikha. (Graphic by East Twipra) |
Talsa swkang Tripura ni Chakma bosongni borok rok, borogni bagwi Tripura bisingo juda Autonomous District Council eba Regional Council songchanani sanmung haktorni Home Minister ni thani yapharkha.
Phiya tamni bagwi, O sanmung kasakha? Tei O sanmung bai Tripura ni Hani bwsa rok wanathai de kwlai? Bwswk jora twi kubui bai gwdaljak O sanmung? Abo twi hai kwbangma swngmung tongwi no manu.
Haiphano bebak kokrokno saimanna swkang, laibumano no puila cherwi naithai kwlayo.
Laibuma - Chakma rokni laibuma naina thangkhe belai tekto-birman bai gwdaljak. Chakma bosongni laibuma India Hao Mauryan(Mauryan Empire) rok tongphru ni simi so'ui manu, borogni Mongoloid gwrwng ni unglugo tei borog Indo-Aryan kok ni unglugo, bosong kaisa bai tei kaisa bosong gwdalmani bo sijagu.
Chakma rokno tabuk ni Bihar, Jharkhand tei Odisha hai thaini, tabuk ni Bangladesh ni CHT tei Myanmar ni Arakan Hathai'o phayu hwnwi sajago, haini bagwi no borogni kokbo Indo-Aryan kok wngu. Aphuru borogno Sangma bo hwnjakmani. Borog tei kaisa thai ni phaywi aphuru aro tongnai rokbai gwdalwi nukhung khanani chengkha.
Bisi kwdwkma aro tongwi abono no borogni nok-huk swnamwi tongma yagulo aroni tongkosong borok no wngwi thangkha. Phiya borogni jwngjal India ni bakmung(Partition) ni simino chengna chengo, tamni hwnkhe Chakma tei Hajong bosong ni borok rok kwbangkuk no 'Buddoo' (Buddhist) tongthar maaninai bosong, phiya borogno bo, Islam ha Pakistan bai thansa khe rwjakha. Oro sathai kwlayo, aphuru Chakma rokno simi ya Tiprasa rokno bo India bai Pakistan bakjak phru East Pakistan no matongrwkha.
Aboni yagulo CHT'o tongnai Chakma tei Hajong bosong ni borokni sakao kwbangma satok-pitok ni patimung nugjakha, tei 1962 bisio Kaptai Dam swnamna bagwi khorok 1,00,000 ni slai phano kwbangkuk borok rokno borokni tongthai ni norjakma yagulo, haphang ni yangni mungsa chubachru manya ni bagwi, India Haktoro phainani chonglayo. India ni haphang bo yak kuwar baikhe borokno lamsogo tei India gwnangwi, kaham khe sana thangkhe Northeast gwnangwi no Chakma tei Hajong bosong ni borok rokno tongnani tei nok-huk tangnani seb rwkha. Abo haikheno Arunachal Pradesh, Assam, Mizoram, Meghalaya tei Tripura o borogno pirwi rwo. Phiya kwbangma hasteni Hani bwsa rok Chakma tei Hajong rokno kha kuwar khe yachakliya. Chakma tei Hajong rokni saka phatar Hani phanai borok hwnwi bo mung silchajago. Haini bagwi no Mizoram hai hasteo 1972 bisio Chakma Autonomous District Council bo songchajakha, Chakma rokni manthai rokno narwknani bagwi, phiya tabuk aro Chakmaland Union Territory ni sanmung bo kasa'ui tongu.
Jottoni slai Chakma tei Hajong rokno seja'ui choba khlainai haste wngkha Arunachal Pradesh. Arunachal Pradesh ni rwngswrwngnai bodol AAPSU Chakma tei Hajong bosongni borokni Residence Certificate no nornani sanmung bo kwdwkma jora romwi no sannwi phaywi tongu.
Phiya Tripura hai hasteo Chakma bosong ni borokrok belai kaham kwrwng kheno Hani bwsa rokbai gwdalwi tongma nugjagu. Chakma rokbo Hani bwsa rokbai baksa manthai rok baagwi tongma nugjagu. Haiphano, tangwi Tripurao tongnai Chakma rok borogni bagwi juda ADC sannani nangkha? Tamo hai tonghalok ni bisingo O sanmung kasanani nangkha?
Haktor ni Home Minister ni thani rohorjakma koktuno hai hwnwi swijak tongo - Haste ni Chakma rok bebak beremo haste haphang tei ADC haphang bai saknangjakya khlaijakma bagwi, O sanmung kasana nangkha hwnwi sajago. Aro kaichar(8) Point rokni bising twi Chakma rokni hasteo tongwrwng bahai? Abono sananai kha. 1) Chakma rokni 'Customary Law' eba Tongraida rok jora ni bisingo kerongo dajakyani bagwi, Chakma ni khorang aswk swrai swrai khe khwna horyana Haphang? hwnwi sajakha.
2) Chakma bosongni borok rok tabuk phano belai unglugo kwlaijak, tei rang ajinani hwnkhe, Kheto tei Huk khlaywi simi se wngo. Haini bagwi no tabuk phano belai unglugo kwlaijak Chakma rok hwnwi sajakha.
3) Tabuk swk jora Chakma rokni bagwi mungsa 'Special Economic Package' rok salaijakma twi rwjakya khu, haini bagwi no Chakma rok sak-sakni hamkrai khlai manya wngwi tongu hwnwi sajakha.
4) Chakma rokni Hukumu bai gwdaljak kanmung-chumung rokno tei Chakma rokni Ter Bizu no tabuk swk jora haphang gosiyakhu ni bagwi bo belai saknangjakya khlaijakma hai wngjagu Chakma rok.
5) Chakma rokni kok tabuk phano haste ni kok haikhe sinimung manyakhu ni bagwi Chakma kok tei Chakma swithai bo kwlwgwi tongkha, hwnwi khaduma sahorkha.
6) Kubuni bosong rokbai Chakma rokni saka chaya koksilchamano bo seja laikha, Chakma rokno phatar hani hwnwi sama kok rokno sejajakha, tei Tiprasa Hoda hai Tiprasa rokni motha rokni koksilchama, Chakma rokno hani bwsani manthai mannwi tongma rokno seknani kok rokno bo seja-jakha.
7) Chongmari rogo lukurokni bataimung khlainani seb Manya wngmani no twywi bo sejamung phunujakha. Laithangnai TTAADC Chongmari o, Tipraland State Party (tabuk TIPRA Motha) ni wngwi Chakma bosongni wngwi Chongmario batainai rok, ST achukthai ni wngwi bataijakna rwjakliya ni kokno khursai sakha, Machmara tei Dasda Kanchanpur hai khatijakya(Unreserved) achukthai ni bataina bagwi dagijakmano, saknangjakya haikhe chongkha Chakma bosongni borok rok.
8) Chakma rok tabuk haste ni kwbangma hangkhor gwnangwi tongwi tongkhu, phiya nangkukmani hamkrai Chakma amchai rogo sogwima nugjakha hwnwi sakha, tei haphang Chakma rokno khairogwi Autonomous District Council eba Regional Council, Kerong Raida Bijabni Article 244(2) ni bisingo songchanani koimung khlaikha.
Phiya saknangjakya khlaijakmani kokrokle bwswk ba kubui eba bwswk ba ereng-ereng, tei Tiprasa rok bai tei gwdalwi tongna muchungya ni bagwi de O sanmung ba kasana nangkha? Kwbangma Tiprasa Elemi rokni bwkhak twi O kokno sajago, Chakma rok Hani bwsa ya twtwi bahai khe juda ADC ni sanmung tisa'ui man? Tei Tiprasa rokbai baksa tongnani gothokjakbai liya de Chakma rok? Tabukni jorao obo hai kok kasamani nugkhe mungsa wanamung phaiya, tamni hwnkhe jora kwdwkma romwi no Chakma rokno Tiprasa rokni manthai mannwi tongma rokno seknani kok kasa'ui phai tongu.
Phiya O sanmung kasamani yagulo, Tiprasa tei Chakma bosongni borok rokni bisingni halok de dera rwno? Eba, obo bai haste ni tongwrwng rok de tungphlai thangno? Swngmung kotor obono.